در این مقاله از مجله زیبا زیست به یکی از موضوعات شگفت انگیز علوم اعصاب می پردازیم: چرا برخی افراد با وجود شنوایی سالم و زندگی عادی، هیچ لذتی از موسیقی نمی برند؟ پژوهش های جدید دانشگاه بارسلونا نشان می دهد دلیل این پدیده به قطع ارتباط میان شبکه شنوایی و مدار پاداش مغز برمی گردد.
ناتوانی ویژه در لذت بردن از موسیقی چیست؟
حدود یک دهه پیش، دانشمندان وضعیتی نادر را شناسایی کردند که به آن “ناتوانی ویژه در لذت بردن از موسیقی” (Musical Anhedonia) گفته می شود.
در این حالت:
- افراد از موسیقی هیجان زده نمی شوند.
- واکنش عاطفی ضعیفی به آهنگ ها دارند.
- به سختی آهنگ محبوب پیدا می کنند.
- اما در برابر پاداش های دیگر مانند پول یا غذا، واکنش طبیعی دارند.
نقش مغز در این پدیده
به گفته ژوزپ مارکو-پالارس، محقق این مطالعه، مشکل از عملکرد بد شبکه های مغزی نیست؛ بلکه از ارتباط ضعیف میان سیستم شنوایی و مدار پاداش ناشی می شود.
- در افراد عادی، هنگام شنیدن موسیقی دلپذیر، بخش هایی مثل هسته آکومبنس فعال می شود.
- اما در افرادی که از موسیقی لذت نمی برند، این فعالیت مغزی کاهش یافته است.
تصویربرداری های MRI چه نشان می دهند؟
- شنوندگان عادی → فعالیت بالای سیستم پاداش در زمان شنیدن موسیقی.
- افراد مبتلا به بی لذتی موسیقیایی → کاهش قابل توجه فعالیت در پاسخ به موسیقی، اما واکنش طبیعی به سایر لذت ها.
پرسشنامه BMRQ؛ ابزار شناسایی این افراد
پژوهشگران برای بررسی این پدیده پرسشنامه پاداش موسیقی بارسلونا (BMRQ) را طراحی کردند که پنج جنبه ارتباط افراد با موسیقی را می سنجد:
- میزان تحریک عاطفی توسط موسیقی.
- تأثیر موسیقی بر تغییر یا بهبود حال و هوا.
- نقش موسیقی در ارتباطات اجتماعی.
- میزان تمایل به حرکت یا رقصیدن با موسیقی.
- علاقه به کشف و تجربه موسیقی های تازه.
افراد دچار این ناتوانی در هر پنج بعد امتیاز پایینی کسب می کنند.
مقایسه شنوندگان معمولی با افراد با ناتوانی موسیقایی
| ویژگی ها | شنوندگان معمولی | افراد مبتلا به بی لذتی موسیقایی |
|---|---|---|
| واکنش احساسی | قوی، گاهی اشک یا هیجان شدید | بسیار ضعیف |
| تغییر حال و هوا | بهبود یا آرامش پس از شنیدن موسیقی | تغییر ناچیز |
| تعامل اجتماعی | استفاده از موسیقی برای جمع های دوستانه | تمایل پایین |
| واکنش حرکتی | رقص یا تکان دادن بدن | حداقل یا صفر |
| علاقه به کشف آهنگ جدید | زیاد | بسیار کم |
علت های احتمالی
پژوهشگران چند عامل را مطرح کرده اند:
- ژنتیک: برخی افراد ممکن است به طور ذاتی ارتباط ضعیف تری بین سیستم های مغزی داشته باشند.
- محیط و تجربه: فقدان تجربه های موسیقایی در کودکی می تواند اثرگذار باشد.
- آسیب مغزی: برخی ضربه ها یا بیماری های عصبی باعث از دست رفتن انتخابی لذت از موسیقی می شوند.
نکات کلیدی برای درک بهتر این پدیده
- این وضعیت به معنای ناشنوا بودن یا افسرده بودن فرد نیست.
- فرد همچنان می تواند از دیگر پاداش ها مثل غذا یا موفقیت های شخصی لذت ببرد.
- مطالعه بیشتر روی این افراد می تواند به شناخت بهتر اختلالات مرتبط با پاداش مثل اعتیاد یا بی لذتی کلی کمک کند.
جمع بندی
بی لذتی موسیقایی پدیده ای نادر اما واقعی است که نشان می دهد لذت بردن از موسیقی برای همه انسان ها یکسان نیست. این موضوع نقش حیاتی ارتباط شبکه های مغزی در تجربه های احساسی ما را آشکار می کند و می تواند زمینه ساز تحقیقات مهمی در حوزه اختلالات مغزی و رفتاری باشد.
پرسش های متداول
1. آیا بی لذتی موسیقایی به معنای افسردگی است؟
خیر. افراد مبتلا به این وضعیت در سایر جنبه های زندگی لذت می برند.
2. آیا می توان این مشکل را درمان کرد؟
هنوز درمان مشخصی وجود ندارد، اما پژوهش ها روی نوروفیدبک و تحریک مغزی در حال انجام است.
3. آیا این پدیده ارثی است؟
مطالعات ژنتیکی نقش وراثت را محتمل می دانند، اما عوامل محیطی نیز بی تأثیر نیستند.
4. چند درصد افراد دچار این وضعیت هستند؟
پژوهش ها نشان می دهد حدود ۳ تا ۵ درصد جمعیت ممکن است دچار ناتوانی ویژه در لذت بردن از موسیقی باشند.
